De feestdagen zijn lang genoeg achter de rug om onze goede voornemens vergeten te zijn. Al sinds mensenheugenis op één bij die goede voornemens is enkele kilo’s kwijtspelen.

De dieetindustrie speelt daar handig op in met talloze boeken met daarin de gekste manieren om af te vallen. Niet zo lang geleden ontdekte ik dat er ook een bloedgroepdieet bestaat.

Omdat bloed nu eenmaal een grote rol in mijn leven speelt, moest ik dat toch eens grondig bekijken. Het bloedgroepdieet gaat ervan uit dat onze bloedgroep bepaalt welke voedingsmiddelen goed voor ons zijn en wat we maar beter laat staan. Afhankelijk van onze bloedgroep zouden we bepaalde voedingsstoffen vlotter verteren, helemaal niet verdragen en alles daartussenin.

Voor elke bloedgroep zijn er dus drie categorieën van voedsel, die ik voor het gemak opdeel in: ‘laat maar komen’, ‘afblijven’ en ‘maakt niet uit’. 

Maar wat mag ik dan eten of niet eten, vraag je je vast af. Heb je bloedgroep A dan blijf je maar beter weg van vlees en zuivelproducten, heb je bloedgroep B of AB dan is alles met tarwe in te mijden. Mensen met bloedgroep O ten slotte zijn gebaat met een lap vlees, maar laten zuivel en granen beter in de kast liggen.

De belangrijkste vraag, zoals bij elk dieet, is natuurlijk: werkt het bloedgroepdieet? Een beetje. Volgens wetenschappelijk onderzoek is het mogelijk dat de wisselwerking tussen de bloedgroep en bepaalde voedingsmiddelen de stofwisseling versnelt.

Anderzijds is er onvoldoende bewijs dat met het bloedgroepdieet de overtollige kilo’s vlotjes wegsmelten. Dus wordt het dit jaar toch maar weer minder snoepen en meer bewegen.

Het is half twee ’s nachts. De telefoon rinkelt indringend. Of ik dat nu wil of niet, ik moet de donzige warmte van het bed uit en de winternacht trotseren. Iemand wacht op bloed.

Het is een bitterkoude nacht. De thermometer wijst -5 °C aan, maar mijn handen vertellen me dat de gevoelstemperatuur nog beduidend lager ligt. De lucht is doordrenkt van vrieskou, de vierwielers in de straat staan glimmend te slapen in het heldere maanlicht. Mijn auto is nog net niet helemaal afgekoeld van de vorige rit, dat scheelt in de tijd waarop ik hem weer aangenaam warm krijg.

Het asfalt ligt er ietwat glad bij, dus ben ik ondanks de lege wegen zuinig met het gaspedaal. Bij het ophalen in de bloedbank merk ik dat niet alle gangen even warm aanvoelen. Ook hier dwingen de oplopende energiefacturen tot spaarzaamheid. De stilte en de koude geven me rillingen.

Ik ben snel weer buiten en onderweg naar het ziekenhuis. 

Aangekomen in de spoedafdeling van dit ziekenhuis, merk ik dat hier kosten noch moeite gespaard worden om de patiënten in een warme omgeving te ontvangen. Het is er bijna broeierig.

De lange felverlichte gang door, de lift nemen en dan op snelle voeten naar het laboratorium.
Onderweg zie ik twee politieagenten die een ziekenhuiskamer bewaken. Ze gaan even wat rechter staan en kijken me indringend aan wanneer ik voorbijsnel. Ik vraag me altijd af welk onfortuinlijk verhaal achter dergelijk tafereel verscholen zit.

Een warme ontvangst aan het laboratorium, een kort gesprek en dan terugwaarts naar onze vaste standplaats. Ik verheug me erop dat ik straks in de auto weer kan genieten van de zetelverwarming.

Er is bijna geen verkeer, enkel vrachtwagens. En net daardoor is het opletten geblazen. Vrachtwagens zijn soms onvoorspelbaar. Niet doordat de chauffeurs de controle over hun mastodont verliezen, maar omdat ze regelmatig door de gebrekkige laterale besturing wel eens van hun rijvak durven af te wijken. In Frankrijk beweerde een studie van 2013 dat 12 tot 20% van de ongevallen op open rechte wegen daardoor werd veroorzaakt (Roadsense-project). Wanneer een vrachtwagen over de rammelstroken dondert, kan je maar beter ver genoeg uitwijken. 

Wanneer ik mijn vertrekplaats weer nader, zie ik dat de auto’s die eerder op de nacht nog stonden te glimmen nu allemaal bedekt zijn met een deken van glinsterend rijp. De diepvrieskou doet haar werk.

De klok vertelt dat het 3:15 uur is. Ik zoek de warmte van mijn bed weer op, maar besef dat de telefoon straks opnieuw zal rinkelen.

De flebotomist klinkt als de persoon die je liever niet ontmoet, en al zeker niet bij nacht en ontij. En toch is de kans groot dat je er al een hebt ontmoet. Flebotomie is de kunst van het aderlaten. Een techniek die tegenwoordig alleen nog wordt toegepast wanneer het echt nuttig is en niet, zoals weleer, om een al verzwakte zieke met pure onwetendheid in de armen van de dood te jagen. ​

​Aderlaten was dus een koud kunstje. De grote moeilijkheid was lang dat bloed ook weer in een lichaam krijgen. Het rode vocht heeft immers de nuttige maar dan vervelende neiging om te stollen. Om te doorgronden hoe bloed vlotjes uit en in een lichaam vloeit, moet men eerst kennis hebben van de manier waarop het door ons lichaam circuleert.

De eerste die dat uitgebreid beschreef was William Harvey, de lijfarts van de Britse koning Charles I en een liefhebber van het scalpel. In de vroege 17de eeuw ontdekte hij, dankzij het opensnijden van dieren, dat het lichaam een circulatieplan met eenrichtingsverkeer heeft: het hart stuwt het bloed via de hartkamers naar de slagaderen, waarna het via de aderen terugstroomt.

Harvey schreef zijn bevindingen neer in 1628, maar veel aftrek vonden zijn ideeën niet. Zijn vakgenoten meden hem voortaan als de pest – en die was in de 17de eeuw alomtegenwoordig – en het volk dacht dat hij zijn hoofd was kwijtgeraakt. Wel wist hij zijn werkgever Charles I te overleven, want die verloor in 1649 letterlijk zijn hoofd. Harvey overleed acht jaar later. Het zou nog even duren voor zijn ideeën algemeen aanvaard werden. 
 

We zijn vlot van de ene crisis in de andere gegleden. Nauwelijks zwijgen de alarmbellen over corona of er luiden oorlogsklokken in Europa. De toestand in Oekraïne na de brutale inval door het Russische leger is dramatisch. De humanitaire crisis is gigantisch, de gevolgen op lange termijn nauwelijks te overzien.

Dat de Oekraïnecrisis de coronacrisis volledig overheerst is volstrekt normaal, maar het betekent niet dat er geen corona meer is. Het aantal besmettingen stijgt nog steeds, samen met het aantal ziekenhuisopnames en nu ook het aantal overlijdens. Toch zijn de mondmaskers bijna overal afgevallen. In ziekenhuizen geldt wel nog steeds een mondmaskerplicht, al zie ik hier en daar laboranten die het masker in de beslotenheid van hun labo hebben laten afzakken. Zeker op die plekken waar een loket de afstand garandeert en ik de voorraad bloed kan overhandigen zonder het labo te moeten betreden.

Net zoals corona nog altijd heel wat uitstellen van behandelingen veroorzaakt, en daarmee ook een daling in de vraag naar transport van bloedproducten, zorgt ook de oorlog in Oekraïne voor extra besognes. De prijsstijging van vaten ruwe olie duwt ook de prijs aan de pomp gestaag naar telkens nieuwe recordniveaus. Ik schrik me elke keer een hoedje van de snelheid waarmee de cijfertjes van het te betalen bedrag rondtikken ten opzichte van de liters die in de tank vloeien. 

Onderweg, of dat nu met de motorfiets of met de auto is, luister ik vaak naar het radionieuws. De oorlog in Oekraïne blijft me zorgen baren. Terwijl de militaire patstelling nog dagelijks slachtoffers maakt, brengen ook de gespreken aan de onderhandelingstafel voorlopig geen oplossing. De Oekraïense president Zelensky klinkt somber en steeds minder hoopvol, maar hij blijft strijdvaardig terwijl hij de ene moordaanslag na de andere ontspringt. Waar het einde van deze crisis ligt, en hoe dat einde eruit zal zien, is amper te voorspellen. 

En terwijl we hier alles uit de kast halen om bloed in te zamelen en mensen te redden, wordt daar alles uit de kast gehaald om bloed te laten vloeien. Scherper kan het contrast niet zijn. ​

Bloed fascineert. Toen we als kind op onze knietjes donderden, was het de eerste en ook wel belangrijkste vraag: is er bloed te zien? In horrorfilms kan het spul niet rijkelijk genoeg vloeien en bloedbroederschap – het woord alleen al – is nog altijd bezegeld met een karmozijnrode druppel. En toch weten we doorgaans weinig over bloed. Dat we zonder niet kunnen leven en dat het rode en witte cellen en stolsel bevat, hebben we nog onthouden uit de biologielessen op school. Maar veel meer ook niet. Dat was bij mij niet anders voor ik als bloedkoerier aan de slag ging. Elke dag en elke nacht met zakken bloed en plasma door weer en wind razen, wekte mijn interesse. Hoe zit dat nu precies met ons bloed? Heel wat antwoorden vond ik in het verbazend vlot weghappende boek Bloed – Een biografie van de Britse journaliste Rose George. Op deze pagina zal ik af en toe vertellen over de soms verrukkelijke feitjes die in het boek staan. Laat me beginnen met een paar weetjes die van pas kunnen komen om stokkende gesprekken op recepties nieuw leven in te blazen. 

Knipper eens met de ogen. En nog eens. Op die korte tijd kreeg er ergens iemand op de wereld bloed toegediend. Bloed doneren is dus beslist niet overbodig. Hetzelfde geldt voor plasma uit bloed, dat een belangrijke grondstof voor diverse levensreddende medicijnen is. In België mag je vier keer per jaar bloed doneren als je een man bent. Vrouwen mogen drie keer per jaar doneren, maar niet als ze net bevallen zijn. Wie staat te springen om bloed te geven maar net een tatoeage liet zetten, heeft eveneens pech. Met een verse tattoo of piercing moet je vier maanden wachten voor je bij het Belgische Rode Kruis mag aankloppen. Plasma mag je vaker doneren. Om de twee weken zelfs. Alleen als je net bloed hebt gedoneerd moet je een kleine maand wachten. Alle plasma is welkom, zowel van mannen of vrouwen. Natuurlijk, zou je denken, maar zo vanzelfsprekend is dat niet. In het Verenigd Koninkrijk kunnen vrouwen bijvoorbeeld geen plasma geven. Of beter, ze kunnen het wel, maar het plasma wordt niet bewaard. Bruikbaar plasma kleurt mooi goud na afname, maar om een of andere reden kleurt vrouwelijk plasma vaak groen door het gebruik van hormoonvervangers. Dat plasma is onbruikbaar. Omdat elk zakje bestuderen te arbeidsintensief is, keilt de National Health Service alle vrouwelijk plasma rechtstreeks in de vuilnisbak. 
Wie bloed doneert is een halve liter van het levensvocht kwijt. Dat is ongeveer dertien procent van het totaal dat door onze aderen stroomt.

Die halve liter kunnen we gerust even missen, zeker als je er een mensenleven mee redt.